رسول اکرم(ص) در دوران رسالت خویش به اشکال گوناگونی با مردم برخورد می‌کرد. در جایی با رحمت و مهربانی و گذشت و جایی با شدت عمل و سخت‌گیری. با توجه به آیه ۱۱۲ سوره مبارکه هود، فَاستَقِم کَما أُمِرتَ... به این نتیجه می‌رسیم که پیامبر اعظم(ص) به عنوان آخرین پیامبر الهی و سفیری که برنامه کامل انسان‌ساز را با همه ابعادش به بشریت ارائه کرد، مظهر تمام صفات پروردگار متعال بود.

خداوند متعال هم ارحم الراحمین است و هم اشد المعاقبین. اسلام دین تک بعدی نیست. هم جاذبه دارد و هم دافعه. بُعد رحمت الهی سبقت زیادی بر غضب دارد. رحمت الهی گاهی مقابل غضب خداوند می‌ایستد و رحمت مانع عذاب می‌شود. وجود مبارک پیامبر خدا(ص) در بعد اخلاق فردی و اجتماعی برجسته بود، تا جایی که قرآن کریم‌ ایشان را وَإِنَّکَ لَعَلَی خُلُقٍ عَظِیم توصیف کرده است.

در میان معجزات زیادی که پیامبر اکرم(ص) دارد، اخلاق نیکو ایشان برجسته بود. این به دلیل جوشش رحمت خدا در وجود پیامبر(ص) بود؛ چرا که ‌ایشان حتی با آنان که آزارش می‌دادند با نرمی و مهربانی برخورد می‌کرد. نبی مکرم اسلام(ص) مأمور بود که در مقابل کفار و معاندین با سرسختی و شدت عمل برخورد کند. در جنگ‌ها با قاطعیت حضور پیدا می‌کرد و در مقابل کفر با صلابت و پایمردی می‌ایستاد.

پیامبر(ص) همیشه در اجرای حدود الهی و پیاده کردن قوانین و مقررات خداوند، به صیانت حقوق مردم شامل اموال، دین، ناموس و... می‌اندیشید و با صلابت قاطعانه در اجرای حدود الهی، هیچ گاه اندک لغزشی نداشت. پروردگار متعال برای نگهبانی از دین، جان، اموال و ناموس مردم قوانین جزایی سختی را پیش‌بینی کرده و پیامبر(ص) را مأمور کرده است که این قوانین و حدود را در جامعه اسلامی جاری کند.

برای آن که قاتل جری نشود و نتواند خون دیگران را بریزد حکم قصاص را به عنوان یک سیم خاردار برای حفظ جان مردم مطرح کرده است. پیامبر(ص) در اجرای قصاص صلابت داشت تا کسی جرات ریختن خون مردم را نداشته باشد.

در مورد حفظ ناموس مردم جامعه در قرآن هم آمده است که صد تازیانه در ملاء عام به کسی بزنید که بی‌آبرویی کرده تا دوباره به دنبال خطا و خلاف شرع نرود یا اگر کسی چشم به ناموس دیگران داشته باشد با این که خودش دارای خانواده است باز حکمش تازیانه و سنگ است.

این تهدیدها از طرف رسول خدا(ص) چه از دوران شروع رسالت و چه در صدر اسلام، با صلابت و قاطعیت، برای پیشگیری از وقوع جرم و جنایت رصد و پیگیری می‌شد. خداوند در مورد حفظ اموال مردم هم می‌فرماید: کسی که به مال دیگران تعرض می‌کند و اموال مردم را به سرقت می‌برد، دستش را قطع کنید. اگر دست سارق قطع نشود، دست همه از مالشان قطع می‌شود.

خدای متعال برای حفظ عقل مردم شراب را تحریم کرده و اگر کسی اجتناب نکرد، مسئله اجرای حدود در مورد آن فرد انجام می‌شود.

در حفظ نظام آبرویی مردم علاوه بر ناموس، اگر خوش نامی مردم زیر سؤال برود و زن یا مرد با عفتی مورد تهمت واقع شوند، جرم صورت گرفته و برای آن حدی تعیین شده است.

این احکام جزایی است که خود پیامبر اکرم(ص) اجرا می‌کردند و به شکل قانون و مقررات شرع در اختیار امت قرار دادند که بعد صلابت و قاطعیت و سر سختی پیامبر را در برابر هرج و مرج و تعرضات به حقوق مردم نشان می‌دهد.

پیامبر(ص) در حقوق شخصی خود با نهایت عفو و گذشت رفتار می‌کرد. کسی در جایی یقه پیامبر(ص) را گرفت. لباس‌ایشان پشمی و خشن بود. آن قدر مرد عرب با خشونت این حاشیه لباس پیامبر(ص) را کشید که رنگ از روی نبی مکرم اسلام رفت و در بدن‌ایشان خراش ایجاد شده بود و آن مرد عرب می‌گفت: مال، مال خداست و تو هم بنده خدایی پس مشکل من را حل کن. اصحاب پیامبر(ص) ناراحت شدند و در مورد برخورد با آن مرد برآمدند اما پیامبر(ص) او را نوازش کرد و فرمود: نترسیدی از این که این همه علاقه‌مندان من تو را قصاص کنند. مرد عرب گفت: نه. با شناختی که از شما داشتم و دارم، بدی را با بدی پاسخ نمی‌گویید.

پیامبر اکرم(ص) به امت‌شان فرمود: مثل من و شما، مثل آن صاحب شتری است که شترش رم می‌کند و دیگران با هو کردن باعث می‌شوند که بیشتر عصبانی شود اما آن که به شترش علاقه دارد، هر چه بخواهد به او می‌دهد و شتر را آرام می‌کند.

پیامبر(ص) در حقوق شخصی مظهر عفو خدا بود، مظهر گذشت و رحمت واسعه الهی اما در حقوق مردم بسیار سخت گیر و قاطع بود.